Η εμπειρία της καταγραφής αστέγων στον Πειραιά

Γιατί χρειάζεται η καταγραφή;

Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες στην Ευρώπη, η έλλειψη στοιχείων και η αδυναμία διατύπωσης ενός κοινού ορισμού της αστεγίας αποτελεί ένα από τα βασικά εμπόδια για την ανάδειξη ενός πολυεπίπεδου και σύνθετου ζητήματος που παραμένει εν πολλοίς αθέατο από την δημόσια συζήτηση. Η απόκτηση αξιόπιστων στοιχείων, κάτι που συχνά είναι μια κοπιώδης και δύσκολη διαδικασία, δεν αποτελεί αυτοσκοπό, ούτε δίνει αυτόματα λύσεις. Αποτελεί όμως ένα σημαντικό βήμα για την καλύτερη γνώση των διαφορετικών καταστάσεων έλλειψης στέγης, των αιτιών που οδηγούν και συντηρούν την αστεγία και των τρόπων με τους οποίους οι άνθρωποι καταφέρνουν (ή όχι) να την ξεπεράσουν. Ο σχεδιασμός πολιτικών βασισμένων σε στοιχεία (evidence-based policy), που προβάλλεται όλο και περισσότερο από την Ευρωπαϊκή Ένωση, μπορεί να τροφοδοτήσει μια διαδικασία συνειδητοποίησης και ενημερωμένου διαλόγου για την αναζήτηση λύσεων με συλλογικούς τρόπους.

Στην Ελλάδα τα στοιχεία για τους αστέγους και τις διαφορετικές μορφές έλλειψης στέγης, όπως αναλύονται θεωρητικά αλλά και επιχειρησιακά από την τυπολογία ETHOS της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας των Οργανώσεων που Δουλεύουν με τους Αστέγους (FEANTSA), είναι αρκετά ελλιπή και βασίζονται σε σποραδικές και επιμέρους προσπάθειες καταγραφής σε πολύ μικρή κλίμακα. Το κενό αυτό επεδίωξε να καλύψει το πιλοτικό πρόγραμμα καταγραφής αστέγων στο δρόμο και σε δομές του Υπουργείου Εργασίας. Για πρώτη φορά έγινε μια συντονισμένη προσπάθεια καταγραφής σε μεγάλους Δήμους με εφαρμογή της μεθόδου της νυχτερινής “σάρωσης” των δρόμων και των δημόσιων χώρων, από ομάδες 3-4 ατόμων (η καταγραφή έγινε με ερωτηματολόγιο όταν η επικοινωνία ήταν εφικτή ή με φόρμα παρατήρησης). Παράλληλα, έγινε καταγραφή σε δομές ημερήσιας και στεγαστικής φροντίδας και σε προγράμματα υποστηριζόμενης στέγασης (κυρίως το πρόγραμμα Στέγαση και Εργασία και το πρόγραμμα κοινωνικής κατοικίας του Δήμου Αθηναίων).

Στην προσπάθεια αυτή συνεργάστηκαν οι κεντρικές υπηρεσίες και οι φορείς (ΕΚΚΑ, ΕΙΕΑΔ, ΚΚΠΠ Αττικής) του Υπουργείου Εργασίας, εξειδικευμένοι φορείς του υπουργείου Υγείας (ΟΚΑΝΑ, ΚΕΘΕΑ, δομές ψυχικής υγείας), η δημόσια εταιρεία πληροφοριακών συστημάτων ΗΔΙΚΑ ΑΕ, η ΕΛΣΤΑΤ, οι κοινωνικές υπηρεσίες των Δήμων, εργαζόμενοι κοινωνικών οργανώσεων που παρέχουν υπηρεσίες σε αστέγους, η επιστημονική ομάδα του Παντείου Πανεπιστημίου και φοιτητές. Η προηγούμενη καταγραφή από τον Δήμο της Αθήνας σε μικρότερη έκταση στο κέντρο της πόλης τον Δεκέμβριο του 2018, ήταν μια σημαντική εμπειρία που εμψύχωσε τα άτομα που συμμετείχαν και δημιούργησε την πεποίθηση ότι παρά τις δυσκολίες η καταγραφή μπορεί να πραγματοποιηθεί και έχει πολλά να δώσει. Συνολικότερα, το όλο εγχείρημα ως πιλοτικό και καινοτόμο αντιμετώπισε μια σειρά από διοικητικές, τεχνικές και άλλες δυσκολίες οι οποίες όμως ξεπεράστηκαν με την αφοσίωση και την επιμονή όλων όσων συμμετείχαν. 

Η καταγραφή στον Πειραιά

Στον Πειραιά η προσπάθεια στηρίχθηκε κυρίως από τις κοινωνικές οργανώσεις και την περιφέρεια Αττικής που παραχώρησε τον χώρο για την εγκατάσταση του συντονιστικού κέντρου. Δυστυχώς, η στήριξη από τον Δήμο ήταν πολύ μικρή, με αποτέλεσμα να χρειαστεί να κινητοποιηθούν περισσότερες δυνάμεις από την Αθήνα και άλλους Δήμους για να υλοποιηθεί η καταγραφή. Συμμετείχαν δέκα φοιτητές και μέλη της ομάδας του Παντείου μαζί με 35 εθελοντές και επαγγελματίες από κοινωνικές οργανώσεις (UNESCO, Γιατροί του Κόσμου, ΚΕΘΕΑ, ΟΚΑΝΑ, PRAKSIS) και το Υπουργείο Εργασίας, αφού παρακολούθησαν την προβλεπόμενη σύντομη εκπαίδευση.

Με βάση τις πληροφορίες για την παρουσία αστέγων στο δρόμο από τους επαγγελματίες που δουλεύουν στις δομές και τις ομάδες παρέμβασης (street-work) του Πειραιά, ορίστηκαν έξι απογραφικοί τομείς, οι περισσότεροι γύρω από το λιμάνι. Όπως φαίνεται στον χάρτη, εκτός από το λιμάνι, έγινε απογραφή στον Α' επιβατικό σταθμό κρουαζιέρας και κατά μήκος της παραλιακής οδού της Πειραϊκής Χερσονήσου έως την Καστέλλα, και στην περιοχή μεταξύ του ΣΕΦ και του σταθμού του ηλεκτρικού στο Νέο Φάληρο. Για τις απομακρυσμένες περιοχές χρησιμοποιήθηκαν αυτοκίνητα. 

Στον χάρτη (σε υπόβαθρο google maps) αποτυπώνονται τα περιγράμματα των έξι απογραφικών τομέων, οι κεντρικές δομές που παρέχουν υπηρεσίες σε άστεγους και οι περιοχές στις οποίες καταγράφηκαν άστεγοι το βράδυ της καταγραφής.

Επίσης, καταγράφηκαν οι άστεγοι που υποστηρίζονται από ημερήσιες και στεγαστικές δομές στον Δήμο Πειραιά που καταγράφονται στον παρακάτω πίνακα.

Καταγράφηκαν συνολικά 265 άτομα, μέσα από τις τέσσερις διαφορετικές διαδικασίες καταγραφής: 99 στο δρόμο (από τους οποίους 63 απάντησαν σε ερωτηματολόγια και οι υπόλοιποι καταγράφηκαν με παρατήρηση), 118 άτομα σε δομές (83 σε ημερήσιες και 35 σε στεγαστικές) και 51 άτομα στο πρόγραμμα Στέγαση και Εργασία. Την ίδια περίοδο (Μάιος 2018) ήταν εγγεγραμμένα στο μητρώο του Κοινωνικού Εισοδήματος Αλληλεγγύης 214 άτομα ως άστεγα στον Δήμο Πειραιά (λαμβάνοντας υπόψη ότι περίπου το 20% των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι λαμβάνουν ΚΕΑ, μπορούμε να έχουμε μια αδρή εκτίμηση του πλήθους των αστέγων που διαβιούν στο δρόμο και σε δομές στον Πειραιά).

Ενδεικτικά αναφέρονται στοιχεία που προέκυψαν σε σχέση με τα χαρακτηριστικά των αστέγων. Τα άτομα που καταγράφηκαν στο δρόμο και σε δομές ήταν πάνω από 80% άνδρες, ενώ στο πρόγραμμα Στέγαση και Εργασία καταγράφηκαν περίπου εξίσου γυναίκες και άνδρες. Από τα άτομα που καταγράφηκαν στο δρόμο με ερωτηματολόγιο και στις δομές περίπου το 52-54% είχαν ελληνική υπηκοότητα, το 22-29% ήταν από άλλη χώρα εκτός ΕΕ και το 7-16% από άλλη χώρα εντός ΕΕ. Από τα άτομα που καταγράφηκαν με φόρμα παρατήρησης, ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό (33%) εκτιμήθηκε από τους καταγραφείς ότι έπασχε από ψυχικό νόσημα. Τα οικονομικά προβλήματα και η έξωση από ενοικιαζόμενη κατοικία ήταν από τους βασικούς λόγους αστεγίας που αναφέρθηκαν. Τέλος, καταγράφηκαν αρκετοί πρόσφυγες και Ρομά.

Τα στοιχεία αυτά είναι προφανώς ρευστά και προσεγγίζουν ένα πολύ μικρό μέρος των καταστάσεων διαβίωσης που εντάσσονται στην τυπολογία ETHOS (στο δρόμο, σε δομές, επισφαλώς στεγασμένοι και σε ακατάλληλη κατοικία). Άλλωστε, η καταγραφή έγινε σε ένα μικρό μέρος του Δήμου, με βάση τις δυνατότητες του πιλοτικού προγράμματος, δεν συμπεριλήφθηκαν στεγαστικές δομές που απευθύνονται σε ειδικές ομάδες του πληθυσμού, όπως πρόσφυγες, ψυχικά ασθενείς, κακοποιημένες γυναίκες κ.α. και δεν καταγράφηκαν άτομα που μένουν σε ερειπωμένα κτίρια, σε κατοικίες χωρίς ρεύμα ή θέρμανση, που φιλοξενούνται προσωρινά, που ζουν υπό την απειλή της έξωσης κ.α..

Παρόλα αυτά η προσπάθεια αυτή αποτελεί ένα -μεγάλο- πρώτο βήμα για την ανάπτυξη μεθόδων και εργαλείων και την συστηματοποίηση της παρακολούθησης του αριθμού των αστέγων στο δρόμο και σε δομές. Η εμπειρία του Πειραιά, μαζί με την εμπειρία που αποκτήθηκε από τις τοπικές ομάδες στους άλλους Δήμους, αποτέλεσε τη βάση για την αναθεώρηση των ηλεκτρονικών εργαλείων και της μεθοδολογίας, αλλά και για τη διαμόρφωση ενός προσχεδίου κανονιστικού πλαισίου το οποίο δυστυχώς δεν πρόλαβε να ψηφιστεί από την προηγούμενη κυβέρνηση και παραμένει στο συρτάρι. Ωστόσο ελπίζουμε ότι θα αξιοποιηθεί στο μέλλον.

Με τη συμμετοχή της κοινωνίας

Η μέθοδος της απογραφής στο δρόμο, μπορεί και αποτυπώνει με σχετική ακρίβεια μια στιγμή στο χρόνο και δίνει τη δυνατότητα να προσεγγιστούν άτομα που δεν κάνουν χρήση των κοινωνικών υπηρεσιών. Θεωρείται όμως αρκετά απαιτητική σε επίπεδο οργάνωσης και ανθρώπινων πόρων (δεν μπορεί να γίνεται πολύ συχνά), ενώ η αποτύπωση μιας συγκεκριμένης στιγμής ενός πληθυσμού που αλλάζει και μετακινείται με δυναμικό τρόπο δυσκολεύει την συγκρισιμότητα. Έτσι, όπου εφαρμόζεται, συμπληρώνεται με πιο συχνές καταγραφές από τους επαγγελματίες του πεδίου σε δομές και υπηρεσίες.

Από την άλλη, είναι μια μέθοδος που μπορεί να παίξει πολύ σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση τοπικών δικτυώσεων μεταξύ δημόσιων και κοινωνικών φορέων, στην ενεργοποίηση εθελοντών και την ευαισθητοποίηση των πολιτών. Μέσα από την άμεση συμμετοχή, την εκπαίδευση και την βιωματική εμπειρία, άνθρωποι που δεν έχουν με άλλο τρόπο επαφή με τους αστέγους μετατρέπονται σε φορείς μιας σημαντικής γνώσης που μπορεί να έχει πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι “Νύχτες Αλληλεγγύης” για την καταγραφή των αστέγων στο Παρίσι που έγινε για πρώτη φορά τον Φεβρουάριο του 2018 και κινητοποίησε περίπου 2.000 εθελοντές και επαγγελματίες. Πέρα από την απόκτηση αξιόπιστων στατιστικών στοιχείων, οι μεθοδολογίες αυτές μπορούν να συμβάλλουν στην ανάδειξη του ζητήματος σε όλες του τις διαστάσεις και την κατανόηση της πραγματικής κλίμακας των προβλημάτων με τη συμμετοχή της κοινωνίας.

Δήμητρα Σιατίτσα, ερευνήτρια σε θέματα κατοικίας

Περπατάμε στον «αόρατο Πειραιά»: Η πρώτη διαδραστική περιήγηση για την Αστεγία στον Πειραιά με 4 σταθμούς στο κέντρο της πόλης.

Στις 15 Μαρτίου 2020 η δημοτική κίνηση «Πειραιάς για όλους» σε συνεργασία με το «ΚΕΘΕΑ ΝΟΣΤΟΣ», το περιοδικό «ΣΧΕΔΙΑ», την «ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ ΠΕΙΡΑΙΑ», τον ΚοιΣΠΕ «ΠΛΩΡΗ», την Ανοιχτή Παιδική Βιβλιοθήκη και το Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος ΕΜΠ σας καλούν στην διαδραστική περιήγηση που σχεδίασαν με θέμα την «Αστεγία».

4 σημεία, 4 θέματα, 4 ματιές.

Στόχος της εκδήλωσης είναι η σοβαρή συζήτηση του θέματος της αστεγίας μέσα από τα μάτια των ίδιων των ανθρώπων που την έχουν βιώσει ή και τη βιώνουν ακόμη.

Μέσα από τη ματιά των επιστημόνων και των εθελοντών που έχουν ευαισθητοποιηθεί και αγωνίζονται γι’ αυτό το μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα, που αφορά όλους μας.

Αίτημα όλων των συμμετεχόντων είναι να αναγνωριστεί το φαινόμενο με πραγματικούς όρους και το ζήτημα της στέγης να αποτελέσει κοινή υπόθεση, πέρα από τα όρια της φιλανθρωπίας.

Θα συζητηθούν προτάσεις – λύσεις για την αντιμετώπισή του.

Θέμα: «Άτυπη αστεγία»

Πρώτος σταθμός : Σταθμός HΣΑΠ Πειραιά στις 10.00

Θέμα: «Αστεγία και τοξικοεξάρτηση»

Δεύτερος σταθμός: ΠΥΛΗ 9 στο λιμάνι στις 10.45

Θέμα: «Αστεγία και κοινωνικο-οικονομικά αίτια»

Τρίτος σταθμός: KIOΣΚΙ της πλατείας ΚΟΡΑΗ στις 11.30

Θέμα: «Αστεγία και ψυχική ασθένεια»

Τέταρτος σταθμός: Πεζόδρομος Μακράς Στοάς, Aγία Τριάδα στις 12.15

Τελικός Σταθμός: Στοά Πύργου Πειραιά, τελική εκδήλωση στις 13.00

Παράλληλες εκδηλώσεις θα προηγηθούν στις 13  και 14 Μαρτίου:

• Παρασκευή 13/03, στις 18.00 - έκθεση φωτογραφίας επώνυμων φωτογράφων στον σταθμό ΗΣΑΠ Πειραιά (Μουσείο Ηλεκτρικών Σιδηροδρόμων)
• Παρασκευή 13/03, στις 20.00 - προβολή ταινίας στο Στέκι του «Λιμανιού της Αγωνίας» (Πραξιτέλους 78 και Ελευθερίου Βενιζέλου, Πειραιάς)
• Σάββατο 14/03, 11.00-13.00 - τουρνουά ποδοσφαίρου στα Βοτσαλάκια, «Εθνική Αστέγων», «ΚΕΘΕΑ ΝΟΣΤΟΣ», «Απόφοιτοι ΚΕΘΕΑ ΝΟΣΤΟΣ»,  Παλαίμαχοι Ποδοσφαιριστές Πειραιά

Χορηγοί επικοινωνίας: εφημερίδα "Κοινωνική", εφημερίδα "Η Αυγή", ρ/σ 105,5 "Στο Κόκκινο", ιστότοπος carnetdevoyage.gr

Για περισσότερες πληροφορίες απευθυνθείτε στο Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε., ή στα τηλέφωνα 6934399032 (Αργυρώ Βράκα) & 6936327521 (Βίκυ Μάντζα)